نفح الطیب من غصن الأندلس الرطیب (کتاب)«نفح الطیب من غصن الاندلس الرطیب و ذکر وزیرها لسان الدین بن الخطیب» کتابی است که بدون تردید تشویق دمشقیان در تالیف آن که مهمترین اثر ادبی مقری است، مؤثر افتاده است. خود او می‌گوید که ضمن گفتگو با دوستان به ویژه با احمد بن شاهین غالبا از اندلس یاد می‌کردند و ظاهرا سخنان او دلبستگی و علاقه‌ای فراوان در دل احمد بن شاهین نسبت به شخصیت و نبوغ لسان الدین بن خطیب پدید آورد، از این رو به مقری اصرار کرد که کتابی ویژه درباره ابن خطیب بنویسد. ۱ - معرفی اجمالیمقری به علل مختلف مدتها از قبول این تقاضا ابا داشت ولی از آنجا که نمی‌توانست با علاقه شخصی خود مقابله کند کار تالیف آن را آغاز و در مدت یک سال در ۲۷/ رمضان / ۱۰۳۸ ق از آن فراغت یافت و به احتمال قوی فقط متن اولی را پدید آورد و آن را پذیراست. در این مرحله کتاب همه مربوط به ابن خطیب بود، بدین جهت عنوان «عرف الطیب فی التعریف بالوزیر ابن الخطیب» داشت. در آغاز تالیف، این اندیشه در ابن مقری نفوذ کرد که باید این بحث را با گفتگو درتاریخ قدیم و جدید اندلس و ادب آن به طور کلی، کامل کند. بدین سان و به تدریج ضمن آماده کردن متن دوم کتاب، قسمت تازه و مستقلی به وجود آمد که رنگ عمومی داشت و در کتاب او مقام اول یافت و تقریبا ۳/ ۲ آن را فرا گرفت. مؤلف کتاب خود را به صورت نهایی در ۱۰۳۹ هجری به پایان برد و عنوانی را به آن داد که جامع هر دو موضوع باشد یعنی: نفح الطیب من غصن الاندلس...» . قسمت اول کتاب خاص اندلس به طور کلی است. کتاب دو قسمت است مطالب هر قسمت بر طبق فصل بندی اولی، منظم و مرتب است. البته در آخر کتاب مطالب با عنوانها هماهنگ نیست. هر یک از دو قسمت هشت باب دارد. مقری در مقدمه مفصل کتاب مطالبی از سرگذشت زندگی خویش و تاریخ تالیف کتاب می‌آورد. این کتاب جزو سفرنامه‌های علمی به شمار می‌رود. قسمت دوم کتاب، مطالعه‌ای مفصل درباره لسان الدین ابن خطیب، وزیر و ادیب معروف غرناطه در قرن هشتم هجری است. ۲ - ویژگی‌ها و معایبویژگی این کتاب اینست که تاریخ و ادب و علم و هنر جامعه اسپانیای مسلمان را از قرن هشتم تا قرن پانزدهم میلادی از مقابل ما می‌گذراند و تابلوی بسیار بزرگی است که از رونق و وضوح بی بهره نیست و در آن آدم‌ها و شهرها و آثار و حوادث و سفرها و پیکارها و منظره‌های گوناگون را می‌بینیم بطوری که در نوشته‌های عربی مانند ندارد. چنانکه گفته شد، اثر مقری جزو سفرنامه‌های علمی به شمار می‌رود ولی نمونه انحطاط این رشته است. تقریبا مطالب واقعی وی منحصر به تاریخ رفت و آمدها یا رسیدن به جایی است، که عموما دقیق اما مختصر است. نام دانشوران محلی که معمولا در این نوع از سفرنامه‌ها هست در کتاب مقری نیست بجز یاران دمشق که به تفصیل از آنها سخن می‌گوید. مطالب بیش از حد طولانی و مفصل است. مطالب تکراری فراوانی در آن به چشم می‌خورد. عیب اساسی کتاب این است که با این حجم زیاد مطالب چون بیابانی بی راهنماست. ۳ - نسخه شناسیطبع لیدن به سال ۱۸۵۵ م تا ۱۸۶۱ م در ۲ جلد توسط: دوزی، دوگا، کریل و رایت. این چهار نفر با استفاده از نسخه‌های خطی کتابخانه‌های لندن، پاریس ، آکسفورد، برلین و... به طبع آن اقدام نموده اندچاپ قاهره در ۴ جلد در سال ۱۳۰۴ هجری که ضبط و تصحیح آن را محمد قاسم الحسینی عهده دارگشته است. چاپ دیگر این کتاب با تحقیقات محیی الدین عبد الحمید، که تا حد زیادی از اغلاط تهی است، منتشر شده است. چاپ بعدی این اثر با تحقیق دکتر احسان عباس منتشر شده است. نسخه حاضر با تحقیق و پژوهش یوسف الشیخ محمد البقاعی در قطع وزیری با جلد گالینگوردر ۹ جلد به ضمیمه یک جلد فهارس برای بار نخست در سال ۱۴۱۹ ه- ۱۹۹۸ م توسط «دار الفکر» بیروت به طبع رسیده است. جلد ۱ در ۳۵۴ صفحه، جلد ۲ در ۴۸۸ صفحه، جلد ۳ در ۴۱۰ صفحه، جلد ۴ در ۴۳۰ صفحه، جلد ۵ در ۴۴۴ صفحه، جلد ۶ در ۳۸۹ صفحه، جلد ۷ در ۳۸۱ صفحه، جلد ۸ در ۳۲۷ صفحه، جلد ۹ در ۳۳۵ صفحه و جلد ۱۰ در ۴۰۶ صفحه. [۱]
تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلامی،کراچکوفسکی،ص۵۷۷- ۵۸۳.
[۲]
اکتفاء القنوع بما هو مطبوع،ادوارد فندیک،ص۸۰.
۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |